Trên Hai Vai Ta Đôi Vầng Nhật Nguyệt, Một Cõi Đi Về

Dù đang trôi lăn trong kiếp nhân sinh phùdu, giả tạm, dù đang đắm chìm giữa bể dục, sông mê, con người vẫn đôi khi nhậnra sự bất toàn, bấp bênh của đời sống. Đã có biết bao thi nhân, nhạc sĩ gởi gấmnỗi niềm ưu tư của kiếp người qua lời thơ, tiếng nhạc. Một trong những nghệ sĩđó là cố nhạc sĩ Trịnh Công Sơn, người đã sáng tác hàng trăm bản nhạc, với thânphận con người luôn là niềm khắc khoải được thể hiện trong hầu hết các tác phẩmcủa ông. Nỗi bật và đậm nét nhất là trong ca khúc Một Cõi Đi Về.
Có thể nói nội dung chính mà Một Cõi Đi Về đề cập đếnlà khổ đế, hay nói đúng hơn, là Dukkha. Dukkha không chỉ đơn thuần là khổ,Dukkha còn là vô thường, là bất toàn, giả tạm, là trống rổng, và hơn thế nữa,là năm uẩn trói buộc (Theo Walpola Sri Rahula - Con đường thoát khổ).Ngay ở hai câu đầu tiên của Một Cõi Đi Về, Trịnh CôngSơn đã cho ta thấy con người luôn lẩn quẩn trong sinh tử luân hồi, khó lòngvượt thoát: Bao nhiêu năm rồi còn mãi ra đi Đi đâu loanh quanh cho đời mỏi mệtBởi năm uẩn trói buộc nên chúng ta mãi loanh quanhtheo nghiệp duyên khổ lụy. Chúng ta đã đến rồi lại đi, đã rời bỏ rồi lại tìmvề. Cứ thế theo nhau từng vòng sanh tử. Mỗi vòng tròn là sáng tối đổi thay,ngày đêm nối tiếp, nhật nguyệt xoay vần. Mỗi kiếp người là trăm năm mõi mệt:

*

Trên hai vai ta đôi vầng nhật nguyệtRọi suốt trăm năm một cõi đi vềChỉ bấy nhiêu thôi mà tới lui mãi miết, chỉ một cõi sabà thôi mà nổi trôi bao kiếp luân hồi. Hiện đời, chúng ta đang là những conngười, nhưng có biết đâu, ở một tiền kiếp nào đó chúng ta đã là cây, là cỏ: Lời nào của cây, lời nào cỏ lạ Một chiều ngồi say, một đời thật nhẹ ngày quaCó một hôm nào người quên hết thời gian, hồn bềnh bồng saygiữa không gian tịch lặng, lắng nghe tiếng nói cuộc đời từ quá khứ xa xôi.Người sẽ thấy đời mình qua rất vội, từng ngày qua, mãi trôi xa theo cơn gió vôtình. Lý vô thường luôn hiển bày ngay giữa kiếp nhân sinh: Vừa tàn mùa xuân rồi tàn mùa hạ Một ngày đầu thu nghe chân ngựa về chốn xaTuổi trẻ như mùa xuân, rồi cũng sẽ tàn phai cho mùa hạđến. Thời gian trưởng thành nào được bao lâu, hay sẽ vụt qua theo mưa mau, nắngsớm? Rồi hạ cũng trôi nhanh, cơn gió mùa thu vội đến, như đời người thoáng chốcqua đi, để một ngày đầu thu, chỉ còn tiếng vó ngựa mơ hồ tiễn đưa người về nơixa, xa lắm.Ôi, đời người sao thật ngắn ngủi, bốn mùa trời đấtchưa qua mà nẽo tử sinh đã vội khép thành vòng.Ngoài nỗi khổ của sinh tử luân hồi, của đời người giảtạm, Trịnh Công Sơn như cũng đã thấm thía nỗi khổ của kiếp nhân sinh từng ngàynếm trải: Mây che trên đầu và nắng trên vaiCon người và mọi vật trong trời đất đều có mối tươngquan duyên hợp, vừa nương tựa, vừa chống trái lẫn nhau. Áng mây bay qua đời vừalà bóng râm hạnh phúc, bóng mát bình yên, nhưng cũng chính là sự ngăn che, đènặng. Cái nắng trên vai làm rạng rở đất trời, sáng tươi đời sống lại là điềuphảì gánh chịu, vương mang. Niềm vui thường đến với nổi buồn. Hạnh phúc đan xencùng đau khổ. Có thật là Trịnh Công Sơn đang nói đến mây trời, nắng gió củathiên nhiên, hay ông đang đề cập đến những mối quan hệ yêu thương, và ràngbuộc; thân thiết, với cưu mang; gần gũi, cùng trách nhiệm giữa cha con, vợchồng, anh em, bè bạn, những tình cảm thân, sơ của một kiếp người?
*

Những quan hệ buộc ràng giữa người và người, giữa conngười và sự vật đều chịu ảnh hưởng bởi sự chi phối của những cộng nghiệp vàbiệt nghiệp: Đôi chân ta đi sông còn ở lạiNgười cứ đi theo nghiệp lực của người, sông vẫn nơiđây rì rào con sóng, đợi một ngày hóa bãi bễ, nương dâu!Dẫu biết con người cùng mọi loài, mọi vật trong trờiđất đều do tứ đại hợp thành, nhưng con người vẫn là sinh vật kỳ lạ, đặc bìệt sovới mọi giống hữu tình ở cõi trần gian: Con tim yêu thương vô tình chợt gọi Lại thấy trong ta hiện bóng con ngườiKhi con tim yêu thương chợt lên tiếng gọi là lúc tanhận ra mình là một con người. Chỉ có sự yêu thương mới làm con người khác vớimuôn loài, mọi vật. Chính sự yêu thương đó, bản- chất- người đó vừa giúp conngười thăng hoa vừa đưa người về đọa lạc. Yêu thương trong bao dung, xả bỏ, làthuyền từ bi đưa bồ tát nhân qua miền tỉnh thức. Yêu thương với vị kỷ, chiếmhữu, là dây ái dục trói kẻ phàm trần trong chốn nhân gian.Bởi không thể chặt đứt, đoạn tuyệt được với Ái, mộtmắt xích quan trọng trong chuỗi mắt xích thập nhị nhân duyên nên con người mãitới lui sa bà trong nhiều đời, lắm kiếp. Mỗi một kiếp qua đi đã để lại nơi tanhững dấu ấn không thể phai mờ, khó lòng bôi xóa. Dấu ấn đó như những vết xướctrên mặt chiếc gương soi, bị che lấp đi bởi sự lãng quên của vô minh, tăm tối,như đang bị phủ mờ bởi lớp bụi thời gian.Rất tình cờ một hôm trên phố vắng, có cơn mưa qua đời,cuốn trôi đi một mãnh bụi trần, gợi nhớ về tiền kiếp nào xa: Nghe mưa nơi nầy lại nhớ mưa xa Mưa bay trong ta bay từng hạt nhỏCơn mưa đẫm ướt dục lạc, của những niềm vui, nổi buồn,của những nếm trãi đau thương, của những nhục vinh được, mất. Cơn mưa quá đỗithân quen, như đã đến, đi nhiều lần, như đã tới, lui lắm bận. Trong buốt đaucủa cơn mưa nghiệp báo, người nhận ra sự trống rỗng của cuộc đời. Người chỉmong tìm về một nơi nương náu, một chốn bình yên. Ôi đường trần sao xa lạ quá,ta đi mãi, tìm hoài mà không biết quê nhà đang ở chốn nao!
*

Trăm năm vô biên chưa từng hội ngộChẳng biết nơi nao là chốn quê nhàKhông tìm thấy chốn thân quen, nên con người vẫn mãiđi tìm trong muộn phiền, mõi mệt. Bản chất vô thường của đời sống lại được tácgiả đề cập đến một lần nữa: Đường chạy vòng quanh một vòng tiều tụy Một bờ cỏ non một bờ mộng mị ngày xưaNhững hy vọng xanh non cỏ mượt ngày mới lớn đã sớmtrôi đi, như giấc mơ nào xa xưa lắm, và mỗi ngày, khi bóng tà dương khuất nẽo,là một lần con người nhận được hồi chuông báo tử cho mạng sống của mình: Từng lời tà dương là lời mộ địaNgười nhạc sĩ tài hoa họ Trịnh dường như đã thấu hiểu sự bất toàn, giả tạm củamạng sống con người như trong Kinh Phạm Võng đã dạy: Ngày nay đã qua, Mạng sống giảm dần Như cá cạn nước Nào có vui chiHay xa hơn nữa, ngay khi dòng nước đang còn là khesuối, đã biết một ngày rồi sẽ thành bể lớn, sông sâu Từng lời bể sông nghe ra từ độ suối kheCâu hát này làm chúng ta nhớ tới Nguyễn Du với cáinhìn tương tự về lý vô thường khi ông viết: Trong sum họp đã có mầm ly biệt (Truyện Kiều)Dù có đi đến đâu ở cõi sa bà này thì con người vẫnkhông tránh khỏi nỗi khổ đau mà mình đang nếm trãi, chịu đựng. Đó là sự đối mặtvới những khắc nghiệt của tình đời vốn lắm đua chen, tỵ hiềm, vốn nhiều giựtgiành nhỏ nhặt: Trong khi ta về lại nhớ ta đi Đi lên non cao đi về biển rộng Đôi tay nhân gian chưa từng độ lượng Ngọn gió hoang vu thổi buốt xuân thì
*

Cay đắng đã từng, gian truân đã lắm, con người thật sựthấm thía nỗi cô đơn khắc khoải, nỗi trống vắng lạnh lùng của một kẻ tha hươngmuốn tìm về chốn bình yên, cõi an lạc mà trong lắng sâu tâm thức con người luônmong có được.Một cõi đi về trong tác phẩm của Trịnh Công Sơn là SaBà khổ lụy, là cõi trần gian mà con người đã đến rồi đi, đã rời bỏ rồi lại tìmvề, cứ thế kết từng vòng sinh tử trong nghiệp báo luân hồi. Nhưng dù không đượcđề cập tới, ta vẫn thấy thấp thoáng đâu đó còn có một cõi khác. Một cõi mà conngười luôn mong tìm đến, một chốn để đi về, là nơi không có buồn đau, không cònkhổ lụy, là quê hương Cực Lạc, nơi đức Di Đà từ phụ đang ngày đêm mong đợi, mởlòng tiếp dẫn chúng sinh. Bởi có Sa Bà nên còn Cực Lạc. Bởi khao khát sanh ra,ước ao tồn tại nên phải chấp nhận chết đi, vương mang chuyển đổi. Một khi nàota thật tâm dừng lại, thôi không khao khát, hết những ước ao, không ra đi cũngsẽ chẵng quay về. Cõi thường hằng, nhất như đó chính là bản lai diện mục. Hãyquay về an trú ở tự tâm.